Babia Góra i Beskid Śląski widziane ze Ślęży

Zdjęcia, które przedstawię poniżej zamykają dla mnie pewien etap dalekich obserwacji, ale jednocześnie otwierają drogę ku nowym, innym rekordom, ale o tym w dalszej części tekstu. Zacznijmy zatem od początku.

Wrzesień 2006 roku, to wtedy po raz pierwszy pojawiłem się na Ślęży, a wszystko dzięki Zbyszkowi, to on zabrał mnie na wycieczkę w nieznany dla mnie i wtedy jeszcze bardziej dziki Masyw Ślęży. W 2006 roku na szlakach nie było jeszcze aż tylu turystów, biegaczy i rowerzystów co dzisiaj. Od tamtej pory, przez 18 lat zdobyłem Ślężę dziesiątki razy. Bywałem na szczycie przed pracą, po pracy, w weekendy i święta, po ciemku i za dnia, kilkukrotnie na niej nocowałem, robiłem na niej pomiary geodezyjne z przyjaciółmi geodetami, a którejś nocy spotkałem nawet zamaskowanych komandosów w trakcie ćwiczeń.

Fotografowanie Babiej Góry ze Ślęży

Był już taki moment, w którym z wielkim przekonaniem mógłbym powiedzieć, że z Ślęży zobaczyłem  już wszystko, niekonieczne najlepiej, bo zawsze można trafić na lepszą widzialność, jednakże wszystko co jest do zobaczenia ze Ślęży mogłem już zaobserwować. Przyszedł jednak czas w dalekich obserwacjach, że zaczęliśmy zauważać na zdjęciach coś, co nazwaliśmy niezbyt fachowo "podniesieniem horyzontu". W rzeczywistości to nie horyzont się podnosił (choć w zasadzie on troszkę też), a obiekty zza niego, które zazwyczaj zasłaniał. Pierwszym przyczynkiem do szerszej dyskusji w środowisku nad tym zjawiskiem spowodowanym większym niż zazwyczaj ugięciem światła w atmosferze były obserwacje szczytu Dumbiera w Niżnych Tatrach z Pradziada w Jesionikach, miało to miejsce w 2011 roku (link). Od tamtego czasu systematycznie przybywało zdjęć i doniesień o "podniesieniach horyzontu" w czasie inwersji termicznych, a w międzyczasie pojawiły się nowe narzędzia do symulacji terenowych daleko położonych obiektów.

 

Nie wiem dokładnie kiedy to było, ale już dosyć dawno uświadomiłem sobie, że ze Ślęży może być widoczne Skrzyczne w Beskidzie Śląskim. Maszty nadające sygnał telewizyjny na Skrzycznem i na Ślęży są w stałym kontakcie, a miejsca lokalizacji tych nadajników nie były przypadkowe. Co prawda fale w pasmie radiowych uginają się mocniej niż fale w paśmie światła widzialnego, przez co mają większy zasięg, jednak symulacje terenowe pokazywały jasno, jak niewiele "podniesienia horyzontu" potrzeba by zaobserwować Skrzyczne ze Ślęży. Większą przeszkodą będzie pogoda. By trafić zimą w czasie inwersji termicznej na brak wilgoci aż do gruntu trzeba mieć niesłychane szczęście. Oczywiście o zobaczeniu Babiej Góry nawet nie marzyłem, bo to wydawało się być poza zasięgiem.

 

19 grudnia 2023 r., widok z wieży widokowej na Ślęży tuż przed świtem
  

Oczywiście żeby cokolwiek się udało trzeba było próbować, zatem bywałem od czasu do czasu przed świtem na Ślęży, przeważnie zimową porą, ale wszystkie próby były bezowocne. Na początku 2020 roku sprawa obserwacji Beskidu Śląskiego ze Ślęży nabrała nieco realniejszej postaci. Z Kalenicy w Górach Sowich zostały zaobserwowane Klimczok i Skrzyczne (link) w czasie wyjątkowo niskiej inwersji termicznej. Właśnie ta obserwacja ożywiła moje nadzieje na to co udało się dokonać dopiero 19 grudnia 2023 r.

Wracając już do teraźniejszości. Powoli zachodzi słońce, jest 18.12.2023 r., razem ze Zbyszkiem fotografujemy wyłaniającego się zza horyzontu Pradziada siedząc na jednej ze skałek na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej i coś nam nie pasuje. Przez wizjer aparatu i na zdjęciach widać jak bardzo obraz Pradziada podniósł się względem tego co sugerowała wcześniej symulacja terenowa, to oznacza że refrakcja jest znacznie wyższa niż zwykle, a światło przechodząc przez atmosferę ugina się mocniej. Biorąc powyższe pod uwagę, korzystną prognozę pogody na następny dzień (powietrze miało być suche przy gruncie) i fakt, że ze Ślęży wschód słońca będzie niemal za Beskidem Ślaskim postanowiliśmy, że zerwiemy się przed porankiem 19.12.203 r. na Ślężę. Pomysł szalony, ale z minuty na minutę byłem coraz bardziej przekonany, że to się jednak może udać. Jeśli nie jutro rano to kiedy ? Jak wiadomo, kto nie ryzykuje, ten nie pije sampana.

Fotografowanie z wietrznej wieży widokowej na Ślęży

Wstaję wcześnie, szybka kawa, śniadanie i jadę do Zbyszka - szaleństwo. W końcu za kilka godzin będzie poniedziałkowy poranek, a to oznacza, że będzie trzeba iść do pracy, ale to potem. Teraz trzeba pojechać na Przełęcz Tąpadła i wejść na Ślężę, cały czas czuję, że szalony plan się uda, a 19 grudnia zapamiętam na długo. Na wieży widokowej melduję się przed Zbyszkiem, ale to bez znaczenia, jestem grubiej ubrany i dzięki temu mogę wytrzymać dłużej na wietrze, który na Ślęży zawsze był problemem. Powoli świta, a my będąc na dwunastometrowej wieży już widzimy, że szalony plan się powiódł, widać wyraźnie Beskid Śląski gołym okiem, a za kilka chwil na horyzoncie pojawia się również Babia Góra, którą będziemy mogli długo podziwiać w całej krasie, a to prawie 250 kilometrów !

Na pierwszym palnie Wzgórza Strzelińskie, w tle Masyw Babiej Góry, ogniskowa 300 mm

Masyw Babiej Góry i Beskid Śląski widziane ze Ślęży, ogniskowa 300 mm

Beskid Śląski widziany ze Ślęży, ogniskowa 300 mm

Panorama Góry Św. Anny, Babiej Góry i Beskidu Śląskiego, ogniskowa 100 mm

Góry Opawskie, w tle dwa szczyty Beskidu Morawsko-Śląskiego, ogniskowa 300 mm

Góry Opawskie i Jesioniki widziane ze Ślęży

 

Masyw Śnieżnika i Góry Orlickie widziane ze Ślęży

 

Góry Wałbrzyskie, Karkonosze, Góry Izerskie i Kaczawskie widziane ze Ślęży

Niezwykła przejrzystość powietrza, oraz przygruntowa inwersja temperatury sprawiły, że na horyzoncie można było obejrzeć coś, co nie jest zwykle ze Ślęży widoczne. Takie okoliczności fotografowania mają jednak swoją cenę. W większości przypadków obserwacji w takich warunkach atmosferycznych mamy do czynienia z nieostrymi zdjęciami. Atmosfera nie jest stabilna, a światło rozchodzi się inaczej niż zwykle przez bardzo niejednorodne warstwy powietrza, przez co zdjęcia po zrobieniu są w rożnym stopniu (od tylko nieco nieostrych po wręcz zamazane) pozbawione oczekiwanej ostrości. Dlatego warto fotografować "na zapas", nigdy nie wiadomo, które ze zdjęć będzie najlepsze.

Góra Św. Anny widziana ze Ślęży, ogniskowa 300 mm 

Babia Góra widziana ze Ślęży, fot. Zbigniew Kasprzak

Babia Góra i fragment Beskidu Śląskiego widziane ze Ślęży, fot. Zbigniew Kasprzak

Wzgórza Strzelińskie, w tle Babia Góra i Beskid Śląski

Beskid Śląski widziany ze Ślęży

Beskid Śląski widziany ze Ślęży

Wieża widokowa na Ślęży, wysokości 12 m

Analizując powyższe zdjęcia trzeba zauważyć, że mamy tu do czynienia z obserwacjami aż trzech pasm Beskidów: Beskidu Morawsko-Śląskiego, Beskidu Śląskiego i Beskidu Żywieckiego, przy czym dwie z tych obserwacji wyraźnie przekraczają dystans ponad 200 km, a trzecia obserwacja zbliża się do tej wartość. 

Aby nie było jakichkolwiek wątpliwości co do prezentowanych obserwacji przeprowadzono dwutorowe rozpoznanie widocznych szczytów. Ja, jako autor zdjęć i daleki obserwator z kilkunastoletnim stażem przeprowadziłem rozpoznanie w oparciu o symulacje terenowe korzystając głownie z serwisu www.udeuschle.de, natomiast dr hab. Krzysztof Strasburger, który tematem dalekich obserwacji zajmuje się również od kilkunastu lat przeprowadził obliczenia matematyczne pozycji widocznych na zdjęciach szczytów, w oparciu o warunki atmosferyczne jakie panowały 19.12.2023 r.

 

Podstawą przeprowadzonych wyliczeń matematycznych jest wiedza o termice atmosfery, a ta pochodzi z jej sondowań. Najbliższe tego typu badania atmosfery przeprowadza się dwa razy dziennie we Wrocławiu, dlatego też zaprezentowano je na poniższych wykresach:

Stan atmosfery we Wrocławiu w dniu obserwacji (19.12.2023 r.) i w czasie standardowego letniego dnia z dobrą widzialnością (25.07.2022 r.), opracował dr hab. Krzysztof Strasburger

Powyższe wykresy obrazują warunki termiczne jakie panowały w przyziemnej warstwie atmosfery we Wrocławiu w dniu obserwacji (po prawej), oraz porównawczo warunki typowego, letniego dnia z dobrą widzialnością, gdzie można wykonać obserwację powyżej 150 km. Na wykresie z 19.12.2023 r. widać wyraźnie, że w przygruntowej warstwie powietrza (około 150-350 m n.p.m.) następuje szybki wzrost temperatury wraz z wysokością, a to powoduje, że współczynnik refrakcji (miara ugięcia światła podczas jego rozchodzenia się w atmosferze, powiązana z pionowym gradientem współczynnika załamania światła) wzrasta do bardzo dużych wartości. W lecie gdy sytuacja jest typowa, temperatura maleje wraz z wysokością, co powoduje, że współczynnik refrakcji przy gruncie jest niski, a światło nie załamuje się w przy gruncie mocno.

Dochodzimy zatem do momentu, w którym należy wyjaśnić dlaczego aby zobaczyć Babią Górę lub Beskid Śląski ze Ślęży potrzebne jest większe niż zazwyczaj ugięcie światła (refrakcja) w przygruntowej atmosferze. Na drodze światła, które odbite od Beskidów mogło by trafić do obserwatora umiejscowionego na szczycie Ślęży znajduje się przeszkoda terenowa w postaci Płaskowyżu Głubczyckiego.

Maksymalne zasięgi widoczności ze szczytu Ślęży i szczytu Babiej Góry w normalnych warunkach refrakcji wg heywhatsthat.com

Maksymalne zasięgi widoczności ze szczytu Ślęży i szczytu Skrzycznego w normalnych warunkach refrakcji wg heywhatsthat.com

 

Czerwone pola widoczności ze Ślęży, Skrzycznego i Babiej Góry w normalnych warunkach refrakcji wg heywhatsthat.com

Na powyższych symulacjach widać wyraźnie, że maksymalny zasięg widoczności dla obserwatora umiejscowionego na szczycie Ślęży, patrzącego w stronę Beskidów leży na północnym skraju Płaskowyżu Głubczyckiego w rejonie pomiędzy Nysą a Głogówkiem. Natomiast maksymalny zasięg widoczności dla obserwatora umiejscowionego w Beskidach przypada na obszar w okolicy Prudnika i Głogówka. Zatem najogólniej rzecz ujmując Płaskowyż Głubczycki zasłania widok ze Ślęży i vice versa. Jednak w dniu obserwacji światło uginało się w przyziemnej warstwie atmosfery nieco inaczej - mocniej niż zwykle.

 

Ugięcie światła w atmosferze w dniu obserwacji pomiędzy Ślężą a Babią Górą wg wyliczeń dr hab. Krzysztofa Strasburgera

 

Podsumowując: warunki termiczne, gdy temperatura przy gruncie szybko rośnie wraz z wysokością (inwersja termiczna), powodują, że światło ugina się bardziej niż zwykle, dzięki czemu pewne przeszkody terenowe nie są już przeszkodami. Jest jednak pewien problem, trzeba trafić na takie warunki i być w odpowiednim czasie i miejscu.

 

Kończąc wrócę do myśli zawartej na początku niniejszej publikacji. Obserwacje Masywu Babiej Góry i Beskidu Ślaskiego ze Ślęży zamykają dla mnie pewien rozdział dalekich obserwacji. Obserwacja Masywu Babiej Góry jest aktualnie najdalszą obserwacją "z Polski do Polski" i jedną z najdalszych jakie udało się z Polski zrobić, obserwacja ta udowadnia, że wiele lat starań miało sens i czasem rzeczy niemożliwe stają się możliwe. Zamyka to pewien rozdział w moich poszukiwaniach, ale też otwiera zupełnie nowy. Niniejsze obserwacje pokazują, że w drugą stronę też jest to możliwe. Zatem kto wie? może w przyszłości doczekamy się rekordowych obserwacji w przeciwnym kierunku z Babiej Góry, Baraniej Góry, Skrzycznego albo Wielkiej Czantorii ? wszystkim czytelnikom życzę z całego serca takiej obserwacji !

 

Na sam koniec chciałbym podziękować Krzyśkowi Strasburgerowi za długie godziny spędzone nad symulacjami komputerowymi, które w sposób naukowy udowadniają to co widać na fotografiach moich i Zbyszka, ale też za długie lata współpracy w temacie dalekich obserwacji. Chciałbym też podziękować wszystkim dalekim obserwatorom za "paliwo" jakie dostaję od Was, bez tego paliwa wiele obserwacji nigdy nie zostałoby wykonanych - ta również. Chciałbym podziękować również Zbyszkowi, to on zaraził mnie zamiłowaniem do gór i cieszę się niezmiernie, że wspólnie udało nam się zobaczyć ze Ślęży coś, czego jeszcze nikt inny nie zobaczył.

Miejsce obserwacji

Pole widzenia ze Ślęży w warunkach typowych (jasny niebieski) i w kierunku Beskidów dnia 19.12.23 r. (ciemny niebieski)

Źródła danych:

• Symulacja www.udeuschle.de dla warunków typowych 
• Symulacja www.udeuschle.de dla warunków 19.12.2023 r.
• Symulacja www.heywhatsthat.com dla warunków typowych
• Symulacja www.heywhatsthat.com dla warunków 19.12.1023 r.
• Mapy programu Google Eartch i Google Maps 
• Mapy www.openstreetmap.org
• Mapy www.geoportal.gov.pl
• Dalekieobserwacje.eu Dumbier widziany z Pradziada w wyniku inwersji
  
• Dalekieobserwacje.eu Beskid Śląski z Kalenicy
• Wikipedia Refrakcja atmosferyczna 
• weather.uwyo.edu/upperair/sounding